نگاهی به تاریخچه روز جهانی زن در ایران بخش دوم

نگاهی به تاریخچه روز جهانی زن در ایران

بخش دوم

در بخش اول نگاهی اجمالی به تاریخچه روز جهانی زن و نامگذاری روز زن " هشتم مارس " داشتیم .
در ايران باستان، پنجمين روز از ماه اسفند که به اسفندگان مشهور بوده، به گراميداشت زنان اختصاص داشته است. بر اساس متون زرتشتی، اين روز، روز عيد زنان بوده و مردان به زنان هديه می دادندو ... .
و متاسفانه این روز و جشن نیز مانند بسیاری از جشنهای دیگر با بی مهری و کم توجهی ما رو به فراموشی میرود .
در ایران باستان بر گواه اسناد بر جای مانده و حتی لوحه های یافته شده در پارسه " تخت جمشید " به روشنی میزان مشارکت زنان در اجتماع و حقوقی که داشته اند به خوبی مشهود است ، حقوقی که امروزه زنان ما بعد از گذشت قرنها برای بدست آوردن آنها مبارزه می کنند .
زنان در آن روزگار هم پای مردان در بسیاری از مشاغل مشارکت داشتند و آپارتاید و تفکیک جنسیتی معنایی نداشت ، زنان می توانسنتد بعنوان استاد کار و یا مهندس بر کارها نظارت داشته باشند و جالب اینجاست که بعد زنانه و مادرانه آنها نیز مورد توجه قرار داشته ؛ این زنان از دستمزدی عادلانه بر حسب مسؤلیت برخوردار بوده و می توانستند از مرخصی زایمان همراه با حقوق بر خوردار باشند .
شعر ، سخنوری و نواختن ساز و خواندن آواز رواج داشته و هیچ عرشی را به لرزه نمی انداخته است .
در پایان حکومت ساسانی ، صدها نوازنده ساز و خواننده زن وجود داشته که بسیاری با آمدن اسلام عزیز گردن زده شدند و ... . جدای از شرحی که رفت زنان علاوه بر مقام شاهی ، در مناصب لشگری و یا در مبارزات و جنبش های تاریخی همواره نقش بسزایی داشته اند که متاسفانه در نگارش تاریخ این نقش هرچه به پیش می رویم کمرنگ تر و گاه ناپیدا در خطوط تاریخ محو می گردد .
موارد ذکر شده شاید در نگاه اول برای ما اموری عادی و یا نا چیز به شمار آید اما با نگاهی به اقوام ، تمدنها و دولتهایی که در همسایگی ما بودند ارزش و اهمیت این موارد به خوبی برای ما روشن می شود .
مطمئنا یکی از ملاک های سنجش مدنیت در هر جامعه ای به میزان مشارکت و سهم زنان در آن جامعه بستگی دارد ، متاسفانه به دلیل کمرنگ تر شدن نقش زنان که خود دلایل گوناگونی داشته و دارد ؛ عرصه رسمی زنان در اجتماع را با ورود آنها به عرصه سیاست مرتبط دانسته اند و بر همین اساس داستانهایی که همواره در تاریخ آمده است بیشتر از آنکه این نقشها را بیان کند به کیفیت و جزییات مو به موی حرمسرا های شاهان پرداخته که از جمله آن می توان به دربار ناصر الدین شاه اشاره کرد .
در تاریخ معاصر حضور جدی زنان در عرصه تحولات اجتماعی با سالهای پایانی حکومت قاجار و انقلاب مشروطه گره خورده است . تحول فكری ، فرهنگی زن ايرانی در جريان مشروطيت تا حدودی ناشی از قرار گرفتن ايران در گردونه روابط بين الملل از اوايل دروه قاجاريه است كه در منابع متعدد اشاراتی چند به اين حضور فعال زنان در مبارزه برای تحقق اهداف مشروطه شده است كه در زير به چند نمونه اشاره می گردد.
یکی از نخستین حرکتهای ملی در دوره معاصر پس از شکست ایران در جنگها با روس، جنبش خود جوش مردم تهران در دفاع از زنان گرجی مسلمان شده‏ای بود که سفیر روس با سماجت هرچه تمامتر می‏خواست با تفسیر یکی از مواد معاهده ترکمانچای آنها را از شوهران و فرزندان خود جدا کرده و با تغییر مجدد مذهب روانه گرجستان سازد... .
در تظاهرات دیگری که مردم تهران در دفاع از امیر کبیر برپا ساختند، زنان شرکت فعالی داشتند. درخشان‏تر از هر دو واقعه یاد شده، اتحاد و همبستگی‏شان در جنبش تحریم تنباکو بود.
( البته نقش میرزای شیرازی در این امر شاید ؛ باید با نگاهی دوباره بررسی شود رجوع شود به خاطرات یحیی دولت آبادی " حبات یحیی " )
در سال 1270 خورشیدی در شهر تبریز قحطی سایه ی خود را بر شهر پهن كرد . ثروتمندان ، بازاریان و صاحبان سرمایه با احتكار غله باعث شدت یافتنِ كمبودِ غله شدند . در چنین شرایطی زنانِ شهرِ تبریز در حالیكه چادرشان را به كمر بسته بودند و تفنگ به دست داشتند به رهبری زنی به اسم « زینت پاشا» به انبارهای غله هجوم بردند .آنها پس از شكستنِ درِ انبارهای غله آن را بین مردم فقیر و زحمتكشِ شهر تقسیم كردند . این اقدام با استقبالِ عموم تبریزی ها مواجه شد و حاكمیت قاجاری در برابر این حركتِ شجاعانه سكوت كرد .
در این زمان زن از تحصیل كردن محروم بود و فقط محكوم به كار خانگی بود . حركتهای بعدی بیشتر توسط زنان طبقه ی مرفه صورت گرفت ؛ چرا كه برخی از آنها توسط معلمان سرخانه تدریس می شدند و یا مثل زنان حرمسرای شاه و زنان امیران و وزرا از جریان امور سیاسی كشور باخبر بودند . در سال 1279 خورشیدی «انجمن آزادی زنان» تشكیل گردید این انجمن هر 15 روز یك بار جلسه داشت و چند تا از دختران ناصرالدین شاه نیز در آن عضو بودند . در این جلسات در مورد حقوق زنان در قبال مردان و با سواد شدن زنان و مسایلی از این قبیل صحبت می شد .
در سال 1285 شمسي كه فرمان مشروطه امضا شد و نهضت مشروطه خواهان ايران رسما به پيروزي رسيد. باز هم ، زنان از دستاوردهاي آن بهره اي نبردند. شايد سهم خواهي زنانه از مواهب استقرار قانون از سوي زنان مشروطه طلب كه با حضور خود به تحقق روياي مشروطيت كمك نمودند به طور جدي مطرح نشد و يا اگر در موارد محدودي مطرح شد از سوي مردان كه نگارنده ي قانون و پس از آن راوي تاريخ مشروطه بودند چيزي بيش از يك شوخي تلقي نشد. همين امر باعث شد كه زنان پس از گذشت يك قرن از مشروطه همچنان نيمه‌ي فرودست جامعه باقي بمانند . به هر روی با پيروزی انقلاب مشروطيت زنان از پای ننشستند و با ارسال تلگراف های متعدد از تهران و تبريز خواهان سريع تصويب قانون اساسی شدند، انقلاب مشروطه بستر مناسبي برای ورود زنان درعرصه سياسي كشور فراهم كرد اما از سويي انقلاب مشروطه به جمعيت زنان جفا كرد؛ زيرا در جريان مشروطيت صحبتي از اعطاي حق راي به زنان نشد. در سال 1893 كه
انقلا ب مشروطه ايران پيروز شد تنها كشوري كه در تمام دنيا به زنان حق راي داده بود كشور نيوزلند بود و هيچ يك از زنان كشورهاي اروپايي و امريكايي از حق راي برخوردار نبودند.
نظر به همین فداکاری‏ها بود که وقتی زعمای قوم قانون اساسی را تدوین کردند، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را برای قاطبه ملت ایران (قانون اساسی) قائل شدند و به هیچ وجه از محرومیت زنان و عدم دخالت آنها در مسائل حقوقی و سیاسی صحبتی به میان نیامد . اما بعدها، یعنی در جمادی الاخر سال 1327، ه.ق که نظام نامه انتخابات تهیه شد و به رویت محمد علیشاه رسید، در شرایط کسانی که از حق انتخاب کردن مطلقا محرومند، نوشتند: «نسوان و اشخاص خارج از رشد و آنهایی که تحت قیمومت شرعی، ورشکستگان به تقصیر، مرتکبین قتل و سرقت الی آخر.» بدین سان، وضعیت حقوقی، نه تنها قانونی زنان در ردیف افراد فوق قرار گرفت. یکی ازفداکاریهای زنان هنگام تشكيل بانك ملی بود که با حمايت بجا و منطقی از مجلس يكی از زيباترين صحنه های مشروطيت ترسيم شد . در حاليكه به علت عدم وجود سرمايه كافی جهت تشكيل بانك زمزمه وام گرفتن از روسيه و انگلستان از گوشه و كنار شنيده می شد زنان با فروش زينت آلات و طلا و جواهرات خود به اين طرح ملی كمك نمودند خانم (ژانت –آقاری ) در كتاب ( انجمن های نيمه سری زنان در نهضت مشروطيت ) نامه يكی از بانوان قزوين به سعداله را می آورد كه در قسمتی از اين نامه آمده (( اين كميته مقداری از زيور آلات خودرا كه برای ايام سخت گذاشته بود به جهت بانك ملی فرستاده ، در حضور عالی عاجزانه استدعا داریم كه هديه مختصر كميته را با نظر بلند خودتان ديده بفرماييد اشياء مرسوله را اعضای محترم بانك ملی به امانت و شرافت خودشان فروخته و هر چه قيمت آنها شد ، سند سهام بانك برای كميته روانه فرماييد چه كنیم كه زياده از اين قادر نبودیم مگر جان خود را در موقع ، فدای ترقی وطن عزيزمان بنمايیم ))
حمله ی محمد علی شاه به مشروطیت و بمباران مجلس شورای ملی در تیر 1287 در واقع علنی شدن تضاد میان استبداد و آزادی در ایران بود تبریز اولین شهری بود که در برابر این واقعه ایستادگی کرد. درطی يازده ماه محاصره تبريز بوسيله نيروهای درباری ، زنان علاوه بر كمك هايی كه در پشت جبهه می كردند با لباس مردانه در ميدان جنگ نيز حاضر می شدند در اين زمينه ، انجمن تبريز نقش زنان را چنين توضيح می دهد : گزارش های موثق حاكی است كه در جريان جنگ زنان رزمنده كه خود را بصورت مردان در آورده بودند در يكی از بخشهای مهم شهر جنگيدند .علاوه بر اين ، زنان كشاورز در روستا های كوجك آذربايجان در حالی كه نوزادان خود را بر پشت خويش بسته بودند سلاح برداشتند و دوش به دوش مردان جنگيدند . بنا به گزارش روزنامه (( حبل المتين )) در يكی از جنگ های تبريز ،‌بيست زن ملبس به لباس مردان كشته شدند همجنين زمانی كه تبريز در محاصره نيروهای شاه بود گروهی از زنان شهر نامه ای به عين الدوله فرمانده نيروهای مزبور فرستادند در بخشی از نامه چنين آمده : " اگر چنين می پنداريد كه با ظلم بی حد خود مردم ايران را از مشروطه باز ميداريد سخت بر خطا هستيد ، ما برای چند ماهی غذای كافی داريم و پس از آن نيز به خوردن ميوه ،‌گياه و برگ درخت دست خواهيم زد و حتی گوشت گربه و حيوانات ديگر را خواهيم خورد و سرانجام خواهيم مرد اما مطمئن باشيد كه تسليم وسوسه های شيطانی محمد ميرزا نخواهيم شد و شما نيز مورد لعن و نفرين ابدی مردم ايران قرار خواهيد گرفت ."
نقل شده است که یکی از مجاهدین مشروطه خواه زخمی شده بود. هم رزمانش هر چه کردند که لباس او را از تنش درآوردند تا زخم او را پانسمان کنند او ممانعت می کرده بر حسب اتفاق می فهمند که او مرد نیست بلکه یک دختر است ،به ستار خان خبر می دهند ستار خان بالای سر او می آید به او میگوید :«دخترم مگر من مرده بودم که تو به جنگ آمدی»
پس از فتح تهران و تشكيل مجلس دوم و در جريان اولتيماتوم روسيه به ايران نيز زنان حضوری جدی و فعال داشتند زنان ايران از درون خانه به طرف خيابانها راه پيمايی كردند … در حالی كه برخی از آنها تپانچه حمل می كردند ، مستقيما به طرف مجلس رفتند و در آنجا اجتماع كردند از رئيس مجلس خواستند تا به آنها اجازه ورود دهند ، روبندهايشان را كنار زندند و تهديد كردند كه اگر نمايندگان كوتاهی كنند و آزادی و استقلال ايران و مردم آن را به بيگانگان بدهند پسرها و شوهرانشان را خواهند كشت و سپس خود را خواهند كشت .
از ديگر اقدامات زنان مشروطيت ميتوان به حمايت از جنبش كالاهای بومی و علم خريد منسوجات وارد شده اروپايی اشاره كرد . در آن زمان اعتقاد در كشور وجود داشت كه تحريم كالاهای اروپايی ، جامعه را از وابستگی به اروپايی ها رها خواهد ساخت بنابراين دانش آموزان مدارس با افتخار به پوشيدن لباسهای بومی و توليدات داخلی همت گماردند و اميدوار به توليد منسوجات داخلی ماندند .
انجمن ها محافل سياسی ، اجتماعی زنان نيز از ديگر عرصه های حضور جدی زنان در عصر مشروطه بود. زنان نیز چون مردان پس از مشروطه خواستار تاسیس انجمن ها ، مدارس و انتشار روزنامه شدند .
انجمن ها و سازمانها ي مخصوص زنان در پیش از مشروطه ، بيشتر متوجه مبارزه با استعمار و استبداد بوده و هدف اصلی شان استقلال میهن بود .
فعاليت مطبوعاتی وانتشار روزنامه نيز از ديگر فعاليتهای ارزشمند زنان در عصر مشروطيت بود . اولين نشريه زنان " دانش " به مديريت خانم دكتر كمال در سال 1289 به صورت هفتگی منتشر شد و با پرداختن به امور خانوادگی و دوری جستن از مسائل سياسی تا حدودی زياد در بر آورده ساختن اهداف خود موفق عمل نمود و در شناساندن زنان به اجتماع تاثير بسيار جالبی گذاشت .
با پایان گرفتن تب انقلاب ، آرام ، آرام انجمنهای زنان نیز متشکل تر شده و بسوی اهدافی مشخص تر گام نهادند . اين انجمنها، خواستار آموزش و پرورش بانوان و گسترش سطح سواد زن ايراني و كسب حقوق حقه زنان از طريق گذرانيدن قوانين در مجلس بودند. از مهمترين اين انجمنها مي توان به موارد زير اشاره كرد:

انجمن مخدرات وطن
يكي از انجمنهاي زنان بود كه در سال 1289ش"1911م" در تهران تأسيس شد و رياست آن را زني به نام بانو آغا بيگم عهده دار بود. از اهداف اين انجمن دفاع از استقلال ميهن، مخالفت با استقراض از بيگانگان، جلوگيري از خريد كالاي خارجي، تبليغ براي كالاهاي داخلي از جمله پوشيدن لباس دوخت ايراني با پارچه هاي ايراني و ... بود.از اقدامات مهم اين انجمن، ايجاد يك مدرسه شبانه روزي براي دختران متعلق به طبقات فقير و بي بضاعت بود. اين مدرسه در تهران قرار داشت و در حدود صد دانش آموز در آن به طور رايگان تحصيل مي نمودند. از ديگر كارهاي مهم و قابل توجه انجمن مخدرات وطن، مخالفت سرسختانه با اولتيماتوم روسيه تزاري مي باشد. اين انجمن به منظور اعتراض به نقض حق حاكميت ملي، تظاهراتي برپا كرد و در اين تظاهرات هزاران زن كفن پوش شركت جستند. سخنرانيهاي پر شوري در دفاع از استقلال وطن، حق حاكميت و ردّ اولتيماتوم روسيه ايراد كردند. روز بعد از تظاهرات، زنان عازم تلگرافخانه شدند و اعتراض خود را از دخالت روسيه تزاري طي تلگرافي به تمام كشورهاي بزرگ جهان مخابره كردند. سپس دسته جمعي به خانه سردار اسعد بختياري رفتند و در آنجا يكي از زنان نطقي به شرح زير ايراد كرد:
ما ايرانيان با اين همسايه حق شكن و حريص خود (روسيه تزاري) با نزاكت و ملايمت رفتار كرديم و تا ممكن بود متحمل حركات زشت و وحشيانه اين همسايه شديم. آنها به همدستي سلاطين نفع پرست و وزراي وطن فروش، استقلال و حيثيت ما را تحليل برده و مي برند .... هر ساعت در جلوي چرخ تجدد و ترقي ما سنگي مي گذارند و هر دقيقه در مقابل ارتقاي ما سدي مي بندند . در اين صورت براي هر ذي حس با وجدان و هر وطن پرستي لازم است كه تن به ذلت نداده و راضي به خواري و مذلت نشود و تا جان دارد وطن خود را حفظ كند و ناموس خود را از دستبرد اجانب محفوظ دارد و براي جنگ و جانبازي حاضر شود و در صفحات تاريخ نام بزرگ و عالي از خود به يادگار بگذارد. خانمهاي عزيز نترسيد و جداً بكوشيد تا پاي اجنبي را از خاك پاك مملكتمان دور سازيم.
به دنبال آن زنان تهران مصرف كالاهاي روسي و انگليسي را تحريم كردند. مردم شيشه هاي دكانهايي كه كالاهاي اين كشورها را مي فروختند، با سنگ و چماق خرد كردند. انجمن مخدرات وطن در اين تظاهرات نقش فعالي به عهده داشت و طوماري بر عليه دخالت بيگانگان از جانب زنان ايران تهيه كرده به مجلس شوراي ملي فرستاد .از اعضاي مشهور انجمن مخدرات وطن مي توان از صديقه دولت آبادي، درّة المعالي، ماهرخ گوهرشناس، آغا شاهزاده امين، همسر ملك المتكلمين و دختر ميرزا حسن رشديه نام برد.

پایان بخش دوم
علی از وبلاگ یار دبستانی اسفند 87
http://yardabestani.blogfa.com/
http://yaredabestani1.blogspot.com/